In deze editie van SLAKtalk: Addy de Boer (1970) van NEXIT Architecten, bekend van o.a. de transformatie van Theater aan de Rijn en Hotel Modez in het Arnhemse Modekwartier. Samen met compagnon Wilbert de Haan en het NEXIT-team werkt hij al bijna 25 jaar aan projecten zoals woningen, kantoren en andere bedrijfsruimten. Favoriet zijn de creatieve woon-werkcomplexen en CPO-projecten (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap) zoals de Kluswoningen in Sint Marten en de atelierwoningen op het Saksen-Weimar kazerneterrein in Arnhem en De Getijden in Nijmegen. Bij creatieve huisvesting werken NEXIT en SLAK ateliers vaak samen, zoals momenteel bij Cultuurcampus Egerlaan in Apeldoorn en de opstartfase van het Festivalhuis in Nijmegen.
Foto © Erik van ‘t Hullenaar
Wat was jouw eerste kennismaking met SLAK ateliers?
‘In de jaren negentig ontmoette ik veel kunstenaars en vormgevers die huurder waren bij SLAK. Na 2000 ben ik een tijdje lid geweest van de Raad van Toezicht bij SLAK, ik was zelfs kort voorzitter. Vanuit die controlerende taak heb ik de organisatie ook van binnenuit leren kennen. Zo kan ik meedenken over bepaalde locaties, bijvoorbeeld over de energiehuishouding of andere zaken die van invloed zijn op de exploitatie. Niet eens zozeer als ontwerper, maar meer als kennispartner en adviseur: waar liggen de kansen en valkuilen van een locatie? De affiniteit met de kunst- en cultuursector is altijd gebleven.’
Kun je een voorbeeld geven van een geslaagd atelierproject?
‘Acht jaar geleden zijn we in Arnhem-Zuid begonnen met ‘t Duifje. Particulieren kochten een oude boerderij, ook om zelf in te wonen. Een deel van de hoeve is nu een praktijk voor paramedici. De oude kapschuur werd omgebouwd tot een permanent complex met 15 ateliers. De eigenaar is zelf kunstenaar dus heeft sympathie voor de doelgroep. Maar hoe ga je zoiets regelen en financieren? Die vraag kwam bij ons en bij SLAK terecht. Bij welke bank kun je terecht? Hoe maak je het haalbaar? Welke belangen dienen er afgewogen te worden? Hier konden we vanaf scratch heel breed meedenken.’
Wat is jouw stokpaardje bij creatieve huisvesting?
‘Ik hamer er al jaren op: er moeten echt meer faciliteiten met permanente ateliers en atelierwoningen komen. Je hebt te maken met een doelgroep van kunstenaars en creatieven die niet de middelen heeft om hoge huren te betalen. De kosten moeten dus echt laag blijven. Dat betekent dat ze vaak op tijdelijke plekken terechtkomen. In crisistijd krijg je een warm onthaal en bij economische voorspoed een koude douche. Zo’n nomadisch bestaan is niet fijn. Als starter ben je nog flexibel en neem je dat voor lief. Naarmate je praktijk groeit, wordt een vaste plek belangrijker.’
Wat zijn de grootste uitdagingen?
‘Een CPO-groep of individuele makers kunnen niet zomaar een zak geld op tafel leggen. Overheden moeten goed de belangen afwegen: waar is behoefte aan en maken we daar plek voor? Plannen maken voor creatieve huisvesting kost altijd veel tijd. De financiële en ruimtelijke randvoorwaarden moeten in kaart gebracht worden en ook de buurt vindt er vaak wat van. Het kost gemeenten minder moeite en energie om gronden te verkopen aan de hoogste bieder. Tijd moet je dus gegund worden en daar is veel vertrouwen voor nodig. Overheden kunnen ook vooraf keuzes maken en een partij de tijd en ruimte geven om het te organiseren op basis van duidelijke financiële randvoorwaarden, maar zonder dat er met tientallen anderen moet worden geconcurreerd.
In Apeldoorn gaat wat dat betreft alles volgens het boekje. Daar zijn we bezig met het ontwikkelen van Cultuurcampus Egerlaan, met meerdere ateliers en atelierwoningen. De vastgoedafdeling van de gemeente heeft zich er echt hard voor gemaakt. Zij zijn oprecht overtuigd van de meerwaarde voor de samenleving en hebben SLAK ateliers de ruimte geboden om dit plan samen met ons door te ontwikkelen’.
Je hebt wel geduld nodig in dit vak, of niet?
‘Soms ben je een tijdje heel intensief bezig met een project en dan ligt het weer even stil. Er kan altijd een kink in de kabel komen. Bijvoorbeeld de vondst van een zeldzame salamander of beschermde vleermuis. Of munitie op het terrein. We liepen een keer aan tegen de stankcirkel van een agrarisch bedrijf, waardoor we niet verder konden. In de St. Janskerkstraat in Arnhem hebben we met SLAK atelierwoningen ontwikkeld in een oud schoolgebouw. Er ligt een prachtig duurzaam en natuurinclusief plan klaar voor het schoolplein, maar buurtbewoners zijn ervoor gaan liggen. Ze gijzelen het proces met onzinargumenten. We komen dit steeds vaker tegen, het is een weeffout in onze democratie. Dan moet je een lange adem hebben en plannen soms even laten rusten; wachten op betere tijden of op een wethouder die durft te zeggen: dit is een goed initiatief, wij gaan dit steunen. Punt.’
Waar zie jij kansen liggen?
‘Laten we meer nadenken over de combi wonen en werken in de creatieve sector, middenin de stad. Broedplaatsen zouden zichtbaarder mogen zijn en toegankelijker voor het grote publiek. Kabinet Rutte heeft kunst en cultuur in het verdomhoekje geplaatst: “Kost alleen maar geld en waarom zouden we die linkse hobby subsidiëren?” Populistische borrelpraat als je het mij vraagt. Het belang van onze veelzijdige cultuur wordt stelselmatig onderschat en ondermijnd terwijl het onschatbare waarde toevoegt als je het onderdeel maakt van het normale dagelijkse leven. Zet kunst en cultuur niet alleen maar weg in oude fabrieken in de rafelranden van de stad, maar juist frontaal in het straatbeeld. Corporaties kunnen hierin een rol spelen en commerciële partijen kunnen ‘kansloos’ winkelvastgoed transformeren. Hier liggen kansen om de binnenstad nieuwe vitaliteit mee te geven. Met hen zou je als stadsbestuur samen op kunnen trekken.’
Foto © Thea van den Heuvel
Wat is nu echt een project naar je hart?
‘MIET AIR in Beers is zo’n project waar ik heel veel plezier in heb gehad. De opdrachtgever had zijn sporen verdiend in de levensmiddelenindustrie, met daarnaast een passie voor beeldhouwen. Een vermogende man die iets wil doen voor de kunstwereld, dan gaat mijn hart echt sneller kloppen. Ik kon met een open vizier aan de slag met een vooraf vastgesteld budget. Op het terrein van een voormalige boerencamping hebben we in een paar jaar tijd faciliteiten gecreëerd voor bronsgieten en beeldhouwen, met een expositiegebouw (‘een soort zwevende kas’), paviljoens om tijdelijk in te wonen en een beheerderswoning erbij. Kunstenaars van over de hele wereld komen naar deze artist in residence. Het project werd in 2015 genomineerd voor de ‘Gouden Piramide’, een Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap. Ik kom hier graag met nieuwe opdrachtgevers, om te laten zien wat er allemaal mogelijk is als je buiten de lijntjes mag kleuren.’
—
www.nexitarchitecten.nl
Addy de Boer komt ook aan het woord in de documentaire ‘Ruimtemakers voor kunst’, met daarin de mooiste verhalen over creatieve (woon-werk)plekken, waaronder Saksen-Weimar in Arnhem i.s.m. SLAK ateliers. Bekijk de documentaire hier (YouTube).